Εθελοντική Δασοπροστασία Νοτίου Υμηττού - ΕΔΝΥ

Τα οικοσυστήματα του νοτίου Υμηττού.

Ο νότιος Υμηττός, όπως και το υπόλοιπο βουνό, έφερε κατά τα προϊστορικά χρόνια μεγάλες και πλούσιες δασωμένες εκτάσεις στο μεγαλύτερο μέρος του καθώς οι κορυφές του είναι σχετικά ήπιες. Οι λιγοστές βραχώδεις εκτάσεις ήταν καλυμμένες με θάμνους και φρύγανα, όπως το φυμισμένο θυμάρι του Υμηττού που έκανε το μέλι του περιζήτητο από την αρχαιότητα. Κατά την κλασική εποχή η εκτεταμένη υλοτόμηση και η αχαλίνωτη βοσκή που υπέστη ολόκληρο το βουνό οδήγησε σε μείωση των δασών και αποψίλωση του εδάφους από το επιφανειακό στρώμα χώματος (χούμους) αφήνοντας σαν αντιστάθμισμα μια πλούσια και ποικίλη αυτοφυή άνθιση από αρωματικά φυτά και θάμνους να κυριαρχεί σε μεγάλες εκτάσεις. Η σύσταση του εδάφους του νοτίου Υμηττού και η ασβεστολιθική του φύση, δεν του επιτρέπει να έχει νερά και πηγές που τα υποχρεώνει να ρέουν υπόγεια προς τη θάλασσα, γι'αυτό ονομαζόταν και «Άνυδρος» κατά την αρχαιότητα, γεγονός που απέτρεψε την

ανάπτυξη μεγάλων δασών. Παρά τις αντιξοότητες όμως, η φύση ανακαταλάμβανε, με τους αργούς ρυθμούς της, τις χαμένες εκτάσεις.

Και στα νεότερα χρόνια όμως, κατά την Κατοχή, οι στερήσεις και ο λιμός οδήγησαν τους κατοίκους της Αθήνας στους ορεινούς όγκους της Αττικής και στον Υμηττό προς αναζήτηση ξυλείας για θέρμανση επιδεινώνοντας την κατάσταση. Παρ'όλα αυτά η φύση ανέκαμψε ύστερα ακόμα και από αυτό το πλήγμα και, μέχρι τα μέσα της δεκαετία του 1970, ο νότιος Υμηττός εμφανίζεται πράσινος και με σημαντική δασοκάλυψη, φιλοξενώντας μια μεγάλη ποικιλία ειδών χλωρίδας.

Τις επόμενες δεκαετίες όμως, η περιοχή δέχεται πολλαπλά και συνεχή πλήγματα από τη μάστιγα των πυρκαγιών και οι οικιστικές πιέσεις ενισχύονται συνεχώς, αρχικά από τα δυτικά και νότια ενώ τη τελευταία δεκαετία οι πιέσεις είναι έντονες και από τα ανατολικά. Μεγάλη πυρκαγιά ξεσπάει το 1974, την ημέρα της Τουρκικής εισβολής στην Κύπρο, και μέσα στη γενική σύγχυση των ημερών και τη διάλυση του κρατικού μηχανισμού, κατακαίει σχεδόν ολόκληρο το νότιο Υμηττό. Αργότερα, με τις οικιστικές πιέσεις να αυξάνουν διαρκώς, το φαινόμενο των πυρκαγιών εντείνεται με αποτέλεσμα μόνο από το 1980 έως και το 1993 να εκδηλωθούν 59 μεγάλης κλίμακας πυρκαγιές στο βουνό, που αποτέφρωσαν πάνω από 20.000 στρέμματα δάσους, με τη μεγαλύτερη να εκδηλώνεται στο Κίτσι Κορωπίου καίγοντας 4.536 στρέμματα, ενώ άλλες 5 πυρκαγιές έκαψαν περισσότερα από 1.000 στρέμματα έκαστη. Φυσικά, εξίσου καταστροφικές είναι και οι συνεχείς μικρότερες πυρκαγιές που μπορεί να μη καταστρέφουν μεγάλες εκτάσεις, συμβάλλουν όμως στην υποβάθμιση των οικοσυστημάτων, ιδιαίτερα όταν είναι επαναλαμβανόμενες, όπως συμβαίνει σε αρκετές περιοχές.

Παράλληλα ξεκινούν και οι προσπάθειες αναδάσωσης που φέρνουν σημαντικά αποτελέσματα. Τα χρόνια μετά τη πτώση της χούντας λαμβάνουν χώρα εκτεταμένες αναδασώσεις στο νότιο Υμηττό (ιδιαίτερα σε εκτάσεις πάνω από το Κορωπί, τη Βούλα, τη Βάρη και τη Γλυφάδα), πολλές από τις οποίες θεωρούνται, σε μεγάλο βαθμό, επιτυχημένες (με εξαίρεση αυτές της Γλυφάδας οι οποίες ξανακάηκαν), αδυνατούν όμως να ανακόψουν το συνολικό αρνητικό ισοζύγιο καθώς οι πυρκαγιές συνεχίζονται αμείωτες μέχρι τις μέρες μας.

SpirosK/Flickr

Τις πυρκαγιές ακολουθούν οι επεκτάσεις του οικιστικού ιστού με χαρακτηριστικό παράδειγμα το Πανόραμα της Βούλας, το οποίο σκαρφάλωσε μέχρι τα 400 μέτρα υψόμετρο στις πλαγιές του νοτιοδυτικού Υμηττού. Αξίζει να σημειωθεί δε, ότι στη συγκεκριμένη περίπτωση, δεν πρόκειται, όπως συμβαίνει συνήθως, για αυθαίρετη επέκταση της πόλης της Βούλας, αφού οι πλαγιές του βουνού ρυμοτομήθηκαν από τη δικτατορία, στις αρχές της δεκαετίας του '70. Δυστυχώς, τη σχετική απόφαση δεν αναίρεσαν οι μετέπειτα κυβερνήσεις, υποκύπτοντας σε λαϊκίστικες, ψηφοθηρικές πιέσεις, με αποτέλεσμα μέχρι και κορυφές του νοτιοδυτικού Υμηττού να οικοδομηθούν κατά νόμιμο τρόπο. Βέβαια, η νόμιμη αυτή πράξη οδήγησε στο παράδοξο φαινόμενο, οι μισές από τις πυκνοδομημένες γειτονιές του Πανοράματος Βούλας να είναι καταχωρημένες ως προστατευόμενη περιοχή του Δικτύου «Natura 2000»! Το μόνο θετικό αυτής της υπόθεσης είναι ότι στο Πανόραμα Βούλας δεν παρατηρούνται αυθαίρετες επεκτάσεις ή βλέψεις επέκτασης εις βάρος του εναπομείναντος ορεινού τοπίου, όπως σε όλους τους άλλους δήμους του νοτίου Υμηττού, και ότι το όριο του ρυμοτομικού σχεδίου είναι σαφές και αδιαπραγμάτευτο.

Και οι λοιποί δήμοι που συνορεύουν με το νότιο Υμηττό όμως, δεν αποτελούν εξαίρεση. Η ανεξέλεγκτη, αυθαίρετη και εκτός σχεδίου δόμηση, με τις ευλογίες τοπικών αρχών, την αδιαφορία του κράτους και την επιβολή συμφερόντων, δημιούργησε σταδιακά ολόκληρους αυθαίρετους οικισμούς σε όλο σχεδόν το μέτωπo της Γλυφάδας προς το βουνό, σε σημεία της Βάρης και του Κορωπίου, εγκλωβίζοντας αρκετούς ιδιοκτήτες ακινήτων σε ένα ασαφές νομικό καθεστώς, αλλά και υπονομεύοντας το περιβάλλον και τις προσπάθειες προστασίας του, παρέχοντας ταυτόχρονα κίνητρα για την καταστροφή των φυσικών οικοσυστημάτων. Η πρακτική συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας με την αυθαίρετη δόμηση να μην έχει κοπάσει και τα «μπετά» να κάνουν την εμφάνισή τους ακόμη και στην «καρδιά» της Α ζώνης προστασίας, ενώ νόμοι όπως ο Ν.4014/11, που παρέχουν τη δυνατότητα «τακτοποίησης» αυθαιρέτων, ελλείψη δασικών χαρτών και καταγραφής της υφιστάμενης κατάστασης, απλώς οδηγούν σε περαιτέρω καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος του νοτίου Υμηττού στο βωμό του κέρδους. Δυστυχώς, πολλοί δήμαρχοι και παράγοντες της τοπικής αυτοδιοίκησης δίνουν κατά καιρούς ώθηση σε παρόμοιες ενέργειες. Λειτουργώντας έκνομα και ενάντια στο δημόσιο συμφέρον της πλειοψηφίας των δημοτών τους, προφασιζόμενοι συνήθως κοινωνικές ανάγκες (υπαρκτές ή ανύπαρκτες) ή ακόμη και την προστασία του περιβάλλοντος, επεμβαίνουν με ξεδιάντροπο και καταστροφικό τρόπο.

Έτσι οι πυρκαγιές συνεχίζουν και το 2007 (χρονιά των καταστροφικότερων και πλέον θανατηφόρων πυρκαγιών σε εθνικό επίπεδο), με τη μεγάλη πυρκαγιά στον κεντρικό Υμηττό, αλλά και το 2009 με τη πυρκαγιά που ξεκίνησε από τη Γλυφάδα (Τερψιθέα) και κατέκαψε μεγάλες εκτάσεις ενός δάσους, στη νοτιοδυτική πλευρά του βουνού, που πάλευε να αναγεννηθεί. Η φωτιά σκαρφάλωσε μέχρι τις κορυφές «Στρώμα» και «Δασωμένη Κορυφή» και έφτασε μέχρι τα όρια με τη Βούλα, στην οδό Ηροδόττου, όπου τελικά ανακόπηκε. Χαρακτηριστικό είναι ότι ένα μεγάλο τμήμα της συγκεκριμένης έκτασης ξανακάηκε το 2011, όπως και μια μεγάλη έκταση στη περιοχή «Προφήτης Ηλίας» Κορωπίου. Αυτή η σύντομη περιοδικότητα είναι που δυσχεραίνει τη φυσική αναγέννηση και καθιστά επιτακτική την ανθρώπινη επέμβαση, σε συγκεκριμένες εκτάσεις, για να ξαναπρασινίσει το βουνό.

Την ίδια τύχη αντιμετωπίζουν και οι νότιες υπώρειες του Υμηττού. Λόφοι και δασωμένες περιοχές της Βούλας, της Βουλιαγμένης και τις Βάρκιζας, ενταγμένες επίσης στο δίκτυο «Natura 2000», έχουν επανειλημμένα αντιμετωπίσει δασικές πυρκαγιές που έχουν σχεδόν αφανίσει την υψηλή βλάστηση και υποβαθμίσει τα φυσικά οικοσυστήματα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο λόφος «Πευκωτό», στα όρια Βούλας, Βάρης και Βουλιαγμένης, που επανειλημμένα καίγεται, με τελευταία τη πυρκαγιά της 15 Αυγούστου 2010, ο λόφος «Μελίσσα», στο Χέρωμα Βάρης αλλά και οι λόφοι γύρω από τη λίμνη Βουλιαγμένης και τα «λιμανάκια», που αποτελούν τις νότιες υπώρειες του Υμηττού προς το Σαρωνικό. Και αυτές οι εκτάσεις είναι ενταγμένες στο δίκτυο «Natura 2000» λόγω του φυσικού κάλους τους αλλά και της μεγάλης σημασίας τους για την ορνιθοπανίδα, όμως στέκουν, σε μεγάλο βαθμό, παραμελημένες, γυμνές και στερημένες υψηλής βλάστησης χωρίς κανένας να ενδιαφέρεται για αυτές.

Ευθύμιος Ραφαήλ Γουργουρής

Όμως και η βόσκηση εξακολουθεί να λαμβάνει χώρα στην περιοχή του νοτίου Υμηττού παρά τις κατά καιρούς απαγορεύσεις. Μαντριά-παραπίγματα υπάρχουν μέχρι σήμερα σε Γλυφάδα, Βάρη και Κορωπί, μάλιστα σε ορισμένες περιπτώσεις είναι χτισμένα ψηλά στις πλαγιές του βουνού. Η βόσκηση περιοχών που προσπαθούν να ανακάμψουν είναι άκρως καταστροφική καθώς τα ζώα καταστρέφουν τους νεαρούς βλαστούς πριν αυτοί προλάβουν να αναπτυχθούν σε θάμνους ή δέντρα. Δυστυχώς, συχνά εντοπίζονται μεγάλα κοπάδια, που σε ορισμένες περιπτώσεις αποτελούνται από πάνω από 200 ζώα, και μάλιστα σε μεγάλο υψόμετρο εντός των προστατευόμενων περιοχών.

Παρά όλα τα παραπάνω όμως, υπάρχει ακόμη αντικείμενο! Ούτε τα δάση, ούτε οι περιβαλλοντικά σημαντικές εκτάσεις έχουν εξαφανισθεί από το νότιο Υμηττό. Στον κυρίως όγκο του βουνού, αλλά ακόμη και στις υπώρειές του, εξακολουθούν να κρύβονται πολύτιμα οικοσυστήματα, συναρπαστικά είδη φυτών και ζώων και γωνιές όπου η φυσική ομορφιά θα αφήσει άφωνο ακόμη και τον πιο πολυταξιδεμένο επισκέπτη.

ΤΟ ΒΟΥΝΟ

Μαζεύουμε πλαστικά καπάκια για καλό σκοπό!